Structuren, tradities en lineages binnen het boeddhisme kunnen als hulpmiddelen dienen op het pad naar ontwaken, maar ze leiden niet per definitie rechtstreeks naar verlichting. Ze bieden richtlijnen, ondersteuning en methoden die beoefenaars helpen de leer van de Boeddha te begrijpen en toe te passen in hun leven. Het uiteindelijke ontwaken komt echter voort uit persoonlijke ervaring en inzicht, niet alleen uit het volgen van regels of tradities.
Tradities bieden een geordend pad voor spirituele beoefening, zoals de ontwikkeling van moraliteit (sila), concentratie (samadhi) en wijsheid (panna). Deze stappen helpen de geest te zuiveren en voor te bereiden op diep inzicht. Ook spelen sangha’s een belangrijke rol door beoefenaars te ondersteunen bij het handhaven van discipline en inspiratie. Daarnaast helpen traditionele gedragsregels, zoals de vinaya (monastieke discipline), om ethisch te leven en de geest te trainen, wat essentieel is voor het ontwikkelen van concentratie en wijsheid. Lineages zorgen er bovendien voor dat de leer en meditatie-instructies nauwkeurig worden doorgegeven van leraar op leerling, waarbij zowel tekstuele als praktische aspecten van de Dhamma worden behouden.
Toch brengen structuren en tradities ook beperkingen met zich mee. Er is het gevaar dat beoefenaars zich verliezen in rituelen en regels zonder het diepere inzicht te bereiken dat nodig is voor ontwaken. Dit zou het boeddhisme kunnen veranderen in een formaliteit, terwijl het juist bedoeld is als een pad naar persoonlijke bevrijding. Boeddha zelf benadrukte dat zijn leer een middel is tot een doel, niet het doel zelf. De beroemde metafoor van het vlot laat zien dat de Dhamma een hulpmiddel is om naar de overkant te komen (verlichting), maar dat het vlot moet worden achtergelaten zodra de oversteek is gemaakt. Op dezelfde manier zijn tradities nuttig, maar niet het uiteindelijke doel.
Hoewel tradities richting kunnen bieden, ligt de verantwoordelijkheid voor ontwaken bij de beoefenaar zelf. De Boeddha benadrukte dat inzicht alleen kan ontstaan door eigen ervaring, niet door het blind volgen van anderen, zelfs niet van de traditie of de leraar. Structuren, tradities en lineages kunnen dus zeker bijdragen aan ontwaken door richtlijnen en ondersteuning te bieden, maar het is uiteindelijk het persoonlijke inzicht en de directe ervaring van de beoefenaar die tot ontwaken leiden.
