Een kalyanamitta vraagt me uit te leggen wat ik bedoel met de uitdrukking ‘direct, experiëntieel ervaren’. Dit is de vertaling van het begrip ‘paccakkha’, respectievelijk ‘paccakkha-nana’ ( = inzicht in paccakkha), dat geregeld opduikt in de Pali-sutta’s.
Paccakkha is geen gemakkelijk begrip, maar erg belangrijk voor het verwerven van een goed inzicht in de techniek van onze beoefening.
Letterlijk kan dit begrip vertaald worden als ‘direct zien’ of ‘direct waarnemen’. Het verwijst naar inzicht of wijsheid die verkregen wordt door directe observatie door onze zintuigen, zonder inferentie, redenering of andere vormen die normaal gebruikt worden voor het verkrijgen van kennis, zoals redenering, vergelijking, leraars, lectuur…
Een directe, experiëntiële ervaring verwijst naar een vorm van bewustwording die rechtstreeks voortkomt uit de reële betrokkenheid bij of deelname aan een gebeurtenis, situatie of activiteit. Deze ervaring is gebaseerd op persoonlijke waarneming, directe betrokkenheid en de onmiddellijke beleving van iets, in tegenstelling tot het verkrijgen van kennis via secundaire bronnen of abstract denken.
Een dergelijke ervaring is authentieker en diepgaander, omdat de beoefenaar op deze manier de gelegenheid heeft om de situatie zelf te beleven en direct betrokken te zijn bij de emoties, zintuiglijke prikkels en context van het moment.
Zulke vorm van ervaring staat in schril contrast met indirecte, afgeleide kennis die verkregen wordt door te luisteren, te lezen of te redeneren. Deze ervaring verwijst naar een directe, niet-gemedieerde interactie met de werkelijkheid, zoals die is zonder tussenkomst van gedachten, interpretaties of concepten.
Het is een ervaring die niet gefilterd of vervormd wordt door mentale concepten, oordelen of interpretaties. Het is een pure, directe waarneming zonder tussenkomst van intellectuele interferentie.
De werkelijkheid ‘zoals ze is’—yatha-bhuta—slaat op een objectieve, ongefilterde waarneming van de realiteit zoals ze zich in het huidige moment manifesteert, i.c. niet vervormd of geïnfecteerd door subjectieve interpretaties of vooroordelen.
Wat de paccakkha-ervaring kenmerkt, is dat ze niet afhankelijk is van woorden of taal om begrepen te (kunnen) worden. Deze ervaring overstijgt de beperkingen van verbale expressie omdat ze direct ervaren wordt zonder tussenkomst van conceptueel denken.
Het feit dat deze vorm van ervaring vaak verbonden is met inzicht in de drie kenmerken van het bestaan (P. tilakkhana): vergankelijkheid (P. anicca), lijden of onbevredigdheid (P. dukkha) en niet-zelf (P. anatta), maakt haar extra relevant. Inzicht in de tilakkhana getuigt immers van een diep realisme in de fundamentele aard van het menselijk bestaan, waardoor het een uiterst vruchtbare voedingsbodem is voor bevrijding (P. vimutti) en verlichting (P. nibbana).
