SAMPAJANNA

Sampajanna (bijv. naamwoord: sampajanno) is een moeilijk te vertalen Pali-woord. Het is niet enkel een moeilijk te vertalen woord; het is tevens een moeilijk te begrijpen term. Dit blijkt uit het feit dat het begrip in de Commentaren—de Atthakatha—omstandig wordt uitgelegd.

Een belangrijke vaststelling is dat het begrip in de sutta-teksten meestal voorkomt in gezelschap van het woord ‘aandacht’ (P. sati; satima).

Op de eerste plaats is sampajanna het—door permanente, continue volgehouden aandacht ontwikkelde—helder bewust, diep inzicht in de vergankelijkheid (P. anicca); in de onbevredigdheid (P. dukkha) en in de zelfloosheid (P. anatta) van het geest/lichaam verschijnsel (P. namarupa)

Anicca, dukkha en anatta vormen de drie karakteristieken (P. tilakkhana) van álle geconditioneerde dingen. Dus bij uitbreiding staat sampajanna voor het—door permanente, continu volgehouden aandacht ontwikkelde—helder begrip en diep inzicht in de vergankelijkheid, onbevredigdheid en zelfloosheid van álle verschijnselen; van álle fenomenen; van álle ‘dingen’; van álle dhamma’s.

Anders gezegd: een alerte beoefenaar die (’door zijn permanente, continue volgehouden aandacht’) zowel anicca, dukkha als anatta op de juiste manier begrijpt en kent (i.c. ’helder bewust en met diep inzicht’) is sampajanno. Zulke yogi begrijpt de tilakkhana van álle verschijnselen vanuit elk perspectief, d.i. totaal en compleet.

Sampajanna is één van de vier scharnierwoorden in het refrein van de Mahasatipatthana Sutta. (*) Het is in dit refrein dat de Boeddha zijn volgelingen aanraadt om nauwgezet—ijverig, vurig, met grote inspanning (P. atapi); penetrerend aandachtig (P. satima); met helder begrip en diep inzicht in de vergankelijkheid, onbevredigdheid en zelfloosheid van de dingen (P. sampajanna) en vrij en onthecht van werelds verlangen en afkeer (P. vineyya loke abhijja-domanassa)—de interne oorzaak van dukkha te observeren in de Vier Velden van Opmerkzaamheid, namelijk: in het lichaam, de gewaarwordingen, de geest en de geestinhoud.

Sampajanna vormt een uiterst belangrijk begrip in de beoefening van de dhammanuvatti. Sampajanna is een onontbeerlijk instrument (P. satthaka) bij het realiseren van de beëindiging van dukkha. Om dukkha te beëindigen moet de beoefenaar zijn sankhara’s van verlangen en van afkeer vernietigen. Hiervoor moet hij eerst anicca, dukkha en anatta in zichzelf realiseren. En dit doet hij door, voortdurend aandachtig, helder bewust, een diep inzicht te ontwikkelen in de vergankelijkheid, onbevredigdheid en zelfloosheid van alle dingen. 

Het is bijgevolg uiterst belangrijk om de continuïteit van sampajanna te handhaven op het geest/lichaam-verschijnsel; op alle dhamma’s;  bij alle activiteiten en dit de hele dag door. Sampajanna begint en eindigt niet bij onze formele meditatie.

_______

(*): Mijn boek over Satipatthana kan je gratis downloaden door te klikken op bovenstaande foto.