Ontwaken, wakker worden gaat over inzicht. Dit inzicht staat voor ‘zien’ hoe de wérkelijke werkelijkheid is, hoe de dingen in werkelijkheid zijn (P. vipassana), niet zoals we wensen of willen dat ze zijn, of juist niet zijn. Het is ‘zien’ hoe de menselijke geest geketend is door onvrede, door lijden (P. dukkha sacca), door illusie en begoocheling (P. maya). ‘Zien’ wat de oorzaak is van dit lijden (P. samudaya sacca). Maar ook de hoop dat er een verlossing, een einde voor dit lijden bestaat (P. nirodha sacca) door het volgen van het Middenpad (P. magga sacca).
Dit zijn de Vier Edele Waarheden. Of beter: de Waarheden van een Edel Mens (P. ariya puggala), een verheven mens die spirituele kenmerken en realisaties bereikt door in overeenstemming te leven met Dhamma—de leringen van de Boeddha.
Ontwaken, wakker worden, wordt gerealiseerd door het scheppen van de voorwaarden om tot zelfrealisatie te komen.
En hoe worden die voorwaarden gerealiseerd?
Door ondogmatisch denken, vrij onderzoek, cultiveren van innerlijke wijsheid onafhankelijk van externe omstandigheden en meestal de ontmoeting met een wijze Meester op het pad, die in staat is om inzicht en wijsheid op een bevattelijke, maar indringende wijze op zijn leerling over te dragen.
De aanwezigheid van een beoefenaar die inzicht zoekt en een wijze Meester die inzicht doorgeeft, vormen de twee hoofdrolspelers.
De leerling drukt expliciet de wens uit aan de leraar om inzicht te verwerven. Dat deze bijzondere ‘relatie’ moet gebeuren met het nodige onderlinge respect en vertrouwen lijkt me de juiste basis. ‘Overgave’ betekent geen ‘onderwerping’: hoewel zulk contact tussen beiden tot stand komt binnen een meester-leerling relatie, dient de rol van de leraar erin te bestaan om de leerling zo snel mogelijk op eigen benen te laten staan, zodat de leerling zélf—door experiëntieel ervaren—tot inzicht komt. Autonoom. Met voortschrijdend inzicht.
Elke machtsverhouding tussen leraar en leerling moet vermeden worden. De symbiose in deze specifieke relatie draait uitsluitend om het uitlokken van inzicht, zelfrealisatie en het ontdekken van innerlijke waarheid, niet over onderwerping aan autoriteit. Het gaat erom de neofiet te initiëren op de weg. Door de weg te tonen. Door de yogi te prikkelen, waardoor restrictieve, geconditioneerde overtuigingen en opinies doorbroken worden. Door een Meester die de kunst verstaat om de juiste vragen te stellen zodat de leerling gepreegd wordt met inzicht.
Daarom zal de leraar de leerling uitnodigen om zélf vragen te stellen. Om door deze persoonlijke insteek zélf het actieve element te zijn van het ontwakingsproces. De Meester zal vervolgens de leerling motiveren om op de vragen zélf antwoorden te geven. Om mee te denken. Om zélf de oplossing te suggereren. Om zélf het licht aan te steken. Dat is de juiste houding zowel voor leraar als voor leerling.
