Ontwaken is wakker worden. Door over het muurtje te kijken. Eerst over de kleine muurtjes. Dan over de grote. Tot er plots geen muurtjes meer zijn. Plóts. Tot er geen ‘ik’ meer is. Geen riten en rituelen. Geen twijfel. Tot er finaal slechts stroombetreding overblijft. Sotapatti.
Plóts: in de Uposatha Sutta staat het als volgt beschreven: ❛ Na ayatakeneva annapativedho—er is geen onvoorbereide, onverhoedse doordringing van bevrijdend inzicht. ❜
Penetratie van bevrijdend inzicht ontstaat niet zonder moeite. En komt niet toevallig tot stand. Het is steeds het resultaat van het moeizame en eenzame gevecht van de dhammanuvatti met zichzelf.
De beoefenaar zal de hem toegewezen grond (P. gocara) naarstig moeten cultiveren. Hij zal, wil hij oogsten, moeten ploegen, zaaien en héél, héél, héél veel onkruid verdelgen. Hij zal zijn lichaam en zijn geest moeten temmen. Zichzelf domesticeren. Hij zal zijn handen moeten gebruiken—Creuser aves les mains dans la terre pour mieux se connaître soi-même.
In de Pali-sutta’s spreekt men van ‘kasi’—ploegen, het cultiveren van de grond, het bewerken van de aarde. Wroeten in de bodem als een mol.
De Boeddha beschrijft deze geleidelijke (‘stap-na-stap’) vooruitgang in zeven stappen uitvoerig in de Ganaka-moggallana Sutta: (1) moraliteit; (2) bewaken van de zintuigen; (3) matiging met voedsel; (4) waakzaamheid; (5) opmerkzaamheid; (6) het overwinnen van de Vijf Hindernissen; (7) het realiseren van de jhana’s.
Zulk ‘paleis’ met zeven verdiepingen wordt niet in één dag gebouwd.
Maar abstractie gemaakt van de noeste arbeid van de landman, is stroombetreding an sich ‘plóts’. Plóts. Onverwachts. Transformatie is niet iets wat je ‘doet’, maar iets wat ‘gebeurt’ wanneer de omstandigheden er optimaal voor zijn.
Hans van Dam:
❛ Als het zwaard van wijsheid flitst, is de weg vrij en kan het licht in de duisternis ongehinderd stralen ❜
