De sutta’s van de Pāli-canon zijn doordrenkt met dukkha. Het is het centrale thema, de grondtoon van Boeddha’s leer. De hele leer draait om dukkha én om de beëindiging van dukkha.
De Boeddha zei: ❛ In het verleden, in het heden, zowel als in de toekomst onderwijs ik maar één ding: dukkha en de beëindiging van dukkha.❜
Dát is het. Meer hoeft er eigenlijk niet gezegd.
In de sutta’s van de Pāli-canon komt de Boeddha—coherent en consistent—naar voor als een praktische leraar, niet als een wereldvreemde profeet of filosoof.
De Boeddha was niet geïnteresseerd in het beantwoorden van metafysische vragen die puur speculatief zijn en slechts denkbeeldige problemen veroorzaken. Intellectuele bevrediging was niet zijn doel. Zijn hele onderricht was een uitnodiging tot vrede en helderheid, via inzicht in de ware aard van de dingen. Yathā-bhūta.
Zulk inzicht verheldert de onbestendige, onbevredigende en zelfloze aard van onze beleving in ieder moment. Anders gezegd: het is dit helder inzicht dat de mens bevrijdt van dukkha. In dít leven. Niet in een verre onbestemde toekomst. Alles wat niet naar dit inzicht voert, liet de Boeddha rusten; wanneer hem vragen werden gesteld in die zin, deed hij er gewoon het zwijgen toe.
Maar wat is dukkha eigenlijk in mensentaal?
Het is de voortdurende onvrede, de subtiele maar alles doordringende spanning die aan ons bestaan kleeft. De oorzaak van deze onvrede ligt besloten in onwetendheid (avijja; avidyā).
Avijja is het niet (kunnen, willen, durven) zien, het niet (kunnen, willen, durven) begrijpen, het niet (kunnen, willen, durven) aanvaarden hoe de werkelijkheid van het bestaan eruit ziet, namelijk vergankelijk (anicca; anitya), onbevredigend (dukkha; duḥkha) en leeg, d.i. zonder enig stabiel ‘zelf’ (anattā; anātman).
Deze diepe onwetendheid heeft verlangen (taṇhā; tṛṣṇā) en afkeer (vyāpāda; id.) tot gevolg. De Boeddha noemde onwetendheid, verlangen en afkeer ‘de drie vergiften’ (kilesa, kleśa). Uit deze drie vergiften spruiten alle andere bezoedelingen (āsava) voort.
Wanneer deze deuren gesloten blijven, wordt de geest lichter. Wanneer ze opengaan, ontstaat dukkha opnieuw.
Hou deze onheilzame deuren gesloten. Bevrijd jezelf.
