Voor de Boeddha is een heldere geest essentieel voor inzicht (paññā) en bevrijding (vimutti).Een heldere geest ontstaat door eerst de vijf hindernissen (panca nivarana) op te ruimen—verstoring door verlangen, kwaadwillendheid, luiheid, onrust, zorgen en twijfel. Meditatie (samādhi) helpt de geest te kalmeren en focussen, terwijl gelijkmoedigheid (upekkhā) de stabiliteit van de geest bevordert. Vervolgens ontwikkelt bewuste aandacht (sati) op het lichaam, gewaarwordingen/gevoelens, de geest en mentale objecten (satipatthāna), een dieper inzicht in de werkelijkheid zoals ze werkelijk is (yathā-bhūta). Dit inzicht opent de deur naar het begrijpen van de vergankelijke, onbevredigende en zelfloze aard van het bestaan (tilakkhaṇa). Uiteindelijk leidt dit proces tot het diepgaande inzicht (paññā) dat bevrijding (vimutti) mogelijk maakt—de bevrijding van dukkha en het cyclische bestaan (saṃsāra).
Een heldere geest heeft niets esoterisch of mystieks. Het gaat om het verhelderen van de mentale processen en het overstijgen van de beperkende verlangens en emoties die ons inzicht belemmeren. Het is geen uiteindelijke werkelijkheid, maar een functionele toestand van geest die bevorderlijk is voor inzicht en bevrijding. Anders gezegd: het is het klaarmaken van de geest voor het échte werk—voor inzicht en bevrijding. Voor de essentie. Voor zelfrealisatie. Voorbij tijd en ruimte. In het hier-en-nu.
