Niet met meningen, verwachtingen of herinneringen, maar met wat zich toont zoals het is, ongekunsteld en ongekleurd.
Wat waar is, draagt een stille kwaliteit in zich. Het verandert niet met de tijd. Het was waar in het verleden, het is waar in dit moment, en het zal waar zijn wanneer wij al lang verdwenen zijn. Akaliko.
Wanneer we werkelijk kijken, merken we hoe weinig er overblijft dat aan deze eenvoud voldoet. Het meeste dat ons bezighoudt, is ontstaan uit gewoonte, verlangen, angst of hunkering naar bevestiging. Het zijn beelden die opkomen in de geest, projecties die betekenis aannemen door conditionering. Verhalen die we geloven omdat ze vertrouwd zijn, niet omdat ze waar zijn.
De Dhamma nodigt ons uit om dat alles zacht te laten rusten. Niet uit afkeer, maar uit helderheid. Niet om te ontkennen, maar om te zien. Wat niet strookt met de natuurwet van dit bestaan—het opkomen en vergaan van alle samengestelde dingen—heeft geen grond om op te staan.
Wanneer we de Dhamma vergelijken met religies of filosofieën, raken we vaak verstrikt in gelijkenissen die alleen in ons denken bestaan. Dhamma is geen geloofssysteem; het is een weg van inzicht, een openen van het hart voor de werkelijkheid zoals ze zich ontvouwt. Alles wat daarmee in tegenspraak is, lost vanzelf op wanneer het wordt gezien.
Daarom vraagt de Boeddha ons niet om te geloven, maar om te onderzoeken. In de laatste uren van zijn leven wees hij naar de leer en de discipline, niet als een dogma, maar als een betrouwbare gids voor wie werkelijk wil zien:
❛ Laat de leer en de discipline, die door mij onderwezen en uiteengezet zijn, na mijn dood jullie leraar zijn. ❜
En elders in de sutta’s wordt dezelfde eenvoud opnieuw verwoord:
❛ De Dhamma is uitstekend uiteengezet: zichtbaar hier en nu, tijdloos, uitnodigend om te onderzoeken, leidend naar het doel, en individueel te verifiëren door de wijzen.❜
Wanneer je dit volledig tot je laat doordringen, blijft één stille oriëntatie over: je richten naar waarheid, zonder strijd, zonder verzet, zonder het te vermengen met wat haar vertroebelt.
Het pad vraagt geen afgrenzing, maar helderheid. Geen afwijzing, maar doorzien. Geen dogmatiek, maar vertrouwen op datgene wat zichzelf openbaart aan wie stil genoeg kijkt.
In die stilte valt de speeltuin van Mara weg, niet door afkeer, maar door inzicht. Wat vals is, kan niet standhouden in helderheid. Wat waar is, hoeft niet verdedigd te worden. Alleen gezien te worden.
