‘Voorkeur’ en ‘afkeer’ zijn twee begrippen waar de sutta’s van de Pāli-canon van doordrongen zijn.
Voorkeur of verlangen (taṇhā) en afkeer (dosa) verwijzen rechtstreeks naar de oorzaak van het menselijk lijden (dukkha). Dit is de tweede Edele Waarheid (samudaya sacca).
Waarom is dit zo?
Omdat verlangen en afkeer onherroepelijk tot ‘worden’ (bhava) leiden. Dit permanente ‘worden’ onderstut het illusoire ‘ik’. Bhava wordt in de Pāli-canon metaforisch omschreven als ‘wedergeboorte’.
De betekenis van ‘wedergeboorte’ is: steeds hetzelfde stramien doorlopen. Altijd hetzelfde doen en toch een andere uitkomst verwachten. Steeds in diezelfde val trappen. De kringloop van het vastklampen. Rondjes lopen. Saṃsāra.
Door het loslaten van verlangen en afkeer (en onwetendheid) breekt de dhammanuvatti uit de cirkel van zijn bestendig ‘worden’. Door het vuur van de saṅkhāra’s van verlangen en afkeer te doven bevrijdt hij/zij zichzelf. Stopt hij/zij dit ‘worden’ (anabhava). Komt hij/zij tot Zelfrealisatie. Nibbāna.
Nibbāna is dus geen plaats, geen sfeer of ’toestand’. Nibbāna is de vernietiging van verlangen en afkeer (en onwetendheid), waardoor de beoefenaar tot bevrijding (vimutti) en tot innerlijke rust (santi) komt. In dít leven.
Belangrijk in dit verband zijn ‘de acht wereldse of samsarische dhamma’s’: dit zijn acht drijfveren voor handelingen die de mens in saṃsāra gevangen houden.
Het zijn vier dichotomieën die geënt zijn op verlangen naar en aversie van, namelijk: (a) verlangen naar winst, resp. afkeer voor verlies; (b) verlangen naar lof, resp. afkeer voor blaam; (c) verlangen naar roem, resp. afkeer voor onbekendheid; (d) verlangen naar geluk, resp. afkeer voor lijden.
Deze acht wereldse dhamma’s vernietigen het Edele Achtvoudige Pad. Wanneer de puthujjanadeze dingen najaagt (verlangen) of verwerpt (afkeer) zal hij nooit de stroom betreden.
De acht wereldse dhamma’s enerzijds en het Edele Achtvoudige Pad anderzijds verdelen de mensheid in twee (ongelijke) helften: ‘Tous les hommes n’habitent pas le monde de la même façon’ (Jean-Paul Dubois).
