Dhamma is geen systeem, geen ideologie, geen dogma. Het is een weg. Een proces. Een zich ontvouwende stroom die ons uitnodigt om wakker te worden in het hart van het bestaan.
Pariyatti, paṭipatti en paṭivedha zijn de drie fasen die deze innerlijke weg van herkenning, erkenning en realisatie markeren. Ze vormen de natuurlijke opeenvolging van studie, beoefening en bevrijding.
Pariyatti—het horen en begrijpen van de leer
Alles begint met luisteren. Met het aandachtig lezen en overdenken van de woorden van de Boeddha. Pariyatti is het theoretisch en intellectueel begrijpen van de Dhamma— conceptueel en reflectief: het in je opnemen van de Vier Edele Waarheden, het Achtvoudige Pad, het inzicht in anicca, dukkha, anattā, en paṭicca samuppāda.
Maar pariyatti is meer dan kennis vergaren. Het is een eerste aanraking. Een stille herkenning. Je herkent iets in de woorden. Iets dat resoneert met je diepste weten.
Je zit neer, opent een sutta, en je leest een zin die door merg en been snijdt:
❛ Geboren worden is dukkha. Ouderdom is dukkha. Sterven is dukkha.❜
En ineens begrijp je: dit gaat over míj. Over dit lichaam. Over deze geest. Over dit leven. In pariyatti groeit het besef: ‘Dít is Dhamma. Dít is waar’. En dat besef opent de deur naar iets groters.
Paṭipatti—het beoefenen van de leer
Begrijpen alleen volstaat niet. Zoals de smaak van honing niet geproefd kan worden door een beschrijving, zo wordt de waarheid van Dhamma niet gerealiseerd door louter concepten. Ze moet erkend worden, beoefend worden, geleefd worden.
Paṭipatti is de verinnerlijking van de leer in het dagelijkse leven, met sati (Skt. smṛti) als haar hart: de aandachtige aanwezigheid die alles doordrenkt. Deze aandacht vormt de basis voor inzicht (vipassanā; vipaśyanā) en maakt dat Dhamma niet slechts een idee blijft, maar een levende realiteit wordt. Het is meditatie, ethisch leven, opmerkzaamheid, stilte, aandacht, nederigheid. Het is het dagelijkse terugkeren naar het besef: alles verandert. Niets is van mij. Er is geen vaste kern. Geen ‘ziel’.
Wanneer je merkt dat irritatie opkomt in gesprek. Wanneer je verlangen voelt branden. Wanneer je hart dichtklapt in afkeer.
Paṭipatti is dan de innerlijke keuze om te kijken. Te voelen. Niet te grijpen. Niet te verwerpen.
Het is in de regen staan zonder jezelf nat te verklaren. Het is thuiskomen in de adem. In het nu. In de eenvoud van wat er is.
Langzaam begint het weten uit pariyatti wortel te schieten in het vlees van de ervaring. Dan begint wijsheid te leven in je botten.
Paṭivedha—het doorzien van de werkelijkheid
Er komt een moment waarop het inzicht niet langer een idee is. Waarop de dingen zich openbaren zoals ze zijn: vergankelijk, onbevredigend, zelfloos.
Niet omdat je het denkt. Maar omdat je het ziet. Omdat je het ziet in elk aspect van je ervaring: de pijn in je rug komt en gaat. De gedachte van verzet verdwijnt vanzelf. De adem beweegt zonder dat jij iets doet.
Er is geen ‘ik’ dat de adem bestuurt. Geen ‘ik’ dat controle heeft over pijn, stemming of herinnering. Je ziet: dit alles gebeurt. En niets behoort je toe.
Paṭivedha is dit moment van helderheid. Een transparantie waarin het hart niets meer verlangt. Waarin inzicht en bevrijding samenvallen.
De Boeddha noemde dit het Ongeborene (ajāta), het doodloze (amata), het eiland dat nergens op rust. Nibbāna.
De stroom binnengaan
Toevlucht nemen is geen vlucht, geen ontsnapping. Het is je verankeren in het proces. Je toevertrouwen aan de natuurwet van ontstaan en vergaan.
Zoals de Boeddha zei:
❛Wie paṭicca samuppāda ziet, ziet de Dhamma.❜
De beoefenaar wordt een dhammanuvatti: iemand die niet slechts begrijpt, maar leeft, en uiteindelijk één wordt met de Dhamma. Iemand die eerst herkent (pariyatti), dan erkent en toepast (paṭipatti), en tenslotte doorziet en bevrijd is (paṭivedha).
Een uitnodiging
Verwen jezelf. Zet je neer op een stille plaats. Lees aandachtig de sutta’s van de Pāli-canon. Laat elk woord als een kraal door je vingers glijden. Ontcijfer. Overdenk. Verinnerlijk.
Laat wijsheid en mededogen je hart verzadigen. Laat de Dhamma je doordringen. Laat geboorte en dood los. Ga de stroom in. Voluit. Word wakker. Ontwaak. Realiseer jezelf.Pariyatti. Paṭipatti. Paṭivedha.
