Afhankelijk Ontstaan is een diepgaande en complexe leerstelling die de wederzijdse afhankelijkheid en onderlinge verbondenheid van alle fenomenen in het universum benadrukt.
Het kan opgedeeld worden in twaalf schakels, die aangeven hoe lijden ontstaat en hoe het kan beëindigd worden. De twaalf schakels van Afhankelijk Ontstaan zijn de volgende:
- Onwetendheid (P. avijja): Het proces begint met onwetendheid, wat betekent dat we de ware aard van de werkelijkheid niet begrijpen. We zien dingen als permanent, bevredigend en als ons zelf (dus niet zoals ze werkelijk zijn, namelijk vergankelijk (P. anicca), onbevredigend (P. dukkha) en niet-zelf, i.c. niet stabiel, veranderend van moment-tot-moment (P. anatta).
- Samengaan van factoren (P. sankhara): Onze onwetendheid leidt tot het ontstaan van mentale formaties, zoals gedachten, verlangens en intenties. Sankhara wil zeggen ‘datgene wat ons bezielt’. Deze ‘mentale formaties’ bezitten de kracht om ons handelen te sturen.
- Bewustzijn (P. vijnana): Als gevolg van deze sankhara’s ontstaat bewustzijn. Dit is het bewustzijn van een object, wat ons in staat stelt om ervaringen te hebben.
- Mentale en fysieke verschijnselen (P. nama-rupa): Bewustzijn leidt tot het ontstaan van een naam- en vormcomplex, wat de basis vormt voor onze fysieke en mentale verschijnselen.
- De zes zintuigen (P. salayatana): het naam- en vormcomplex geeft aanleiding tot de zes zintuigen: zicht, gehoor, smaak, aanraking, geur en denken.
- Contact (P. phassa): wanneer een zintuigorgaan, een object en bewustzijn samenkomen, ontstaat er contact. Dit contact is de basis voor onze gevoelens en gewaarwordingen.
- Gevoelens (P. vedana): Contact leidt tot gevoelens en gewaarwordingen die aangenaam, onaangenaam of neutraal zijn. Dit zijn onze subjectieve ervaringen.
- Verlangen (P. tanha): Gevoelens en gewaarwordingen wekken verlangen op. We willen aangename ervaringen behouden, onaangename ervaringen vermijden en neutrale, onverschillige ervaringen negeren.
- Vastklampen (P. upadana): Verlangen leidt tot vastklampen of hechten aan dingen en ervaringen. We proberen dingen vast te houden die we verlangen.
- Worden (P. bhava): Vastklampen leidt tot ‘wording’ of ‘worden’ (wedergeboorte in élk moment en van moment-tot-moment).
- Geboorte (P. jati): ‘worden’ resulteert in wedergeboorte in een bepaalde vorm van bestaan. Dit is de voortdurende cyclus van wedergeboorte.
- Ouderdom, ziekte en dood (P. jara-marana): Geboorte leidt uiteindelijk tot ouderdom, ziekte en dood, wat beschouwd wordt als lijden (P. dukkha).
Deze twaalf schakels laten zien hoe lijden ontstaat als een gevolg van onze onwetendheid en vastklampen aan de wereld zoals wij haar percipiëren (niet zoals de wereld wérkelijk is = yatha-bhuta).
De twaalf schakels bieden ook inzicht in hoe lijden kan beëindigd worden door het doorbreken van deze keten.
Het begrijpen van Afhankelijk Ontstaan is van cruciaal belang voor onze beoefening, omdat het ons in staat stelt de oorzaken van lijden te herkennen.
De Boeddha sprak als volgt: ❛ Wie paticca samuppada ziet, ziet de Dhamma.❜
