Vraag:
Door een kalyanamitta wordt me de vraag gesteld hoeveel mensen erin slagen om inzicht te ervaren in de werkelijkheid zoals ze werkelijk is (P. yatha-bhuta nana dassana).
Inherente twijfel lijkt als een zwarte wolk boven deze indirecte vraag te zweven. Ik lees de vraag vooral als: kan dit pad wel verwezenlijkt worden? Is dit wel een realistische opgave? Of is het slechts een hypothetische wensdroom?
Antwoord:
Een pertinente vraag vereist een duidelijke respons.
Hierbij mijn persoonlijk antwoord. Een antwoord dat uit ervaring geboren is. Gedragen is door beoefening en ondervinding. Een antwoord dat niet voortkomt uit ‘van horen zeggen’ (P. anitiha). Een respons recht uit mijn hart.
Mijn antwoord of deze weg (P. magga) kan gerealiseerd worden is resoluut en ondubbelzinnig: ‘ja’. En ook het resultaat (de ‘vrucht’ – P. phala) is manifest: bevrijding uit dukkha en innerlijke vrede (P. santi). Niet in een verre toekomst. Maar in dít leven. In dít moment. Uitsluitend in dít moment.
Zulk inzicht veronderstelt het ‘zien’van alle ‘dingen’ in relatie tot hun drie karakteristieken (P. tilakkhana), namelijk als vergankelijk (P. anicca), als onbevredigend (P. dukkha) en als zelfloos (P. anatta). Evenals de gelijkmoedige aanvaarding (P. upekkha) ervan.
Hoe? Door het volgen van het Middenpad: het pad van moraliteit, over concentratie naar wijsheid: sila → samadhi → panna.
Het volstaat dat de dhammanuvatti— de volgeling(e) die leeft conform de Dhamma—door voortdurende beoefening, wijsheid (P. panna) ontwikkelt. En uit wijsheid vloeit bevrijding (P. vimutti) uit dukkha voort.
Bevrijding is een persoonlijke opdracht. En bijgevolg een persoonlijke verwezenlijking. Geen enkele Boeddha kan je bevrijden. De Boeddha is een hulpmiddel. Weliswaar een vaardig en krachtig hulpmiddel, maar toch ‘slechts’ een hulpmiddel. Een upaya. De Boeddha kan énkel de richting aanwijzen wáár je moet kijken. En de techniek aanreiken om dit inzicht te bereiken. Finaal komt het echter op jou aan of je al dan niet tot inzicht komt. Wanneer jijzelf de voor-waarden tot bevrijding niet creëert, komt er niets van.
De Boeddha heeft ons in de sutta’s verschillende technieken aangereikt. Maar van één van deze technieken zegt de Boeddha dat het ‘een directe, een ongeëvenaarde weg is’ (P. ekayana magga), waar alle andere technieken congrueren, samenkomen. Deze techniek is satipatthana. Deze techniek is enorm uitgebreid beschreven in de Pali-canon, namelijk in de Mahasatipatthana Sutta.
De vier sleutelwoorden van het refrein van deze sutta zijn: Atapi. Satima. Sampajana. Vineyya loke abhijjhadomanassa. Dit zijn de mijlpalen waarop de beoefenaar zich moet oriënteren.
Inzicht en bevrijding zijn afhankelijk van de mate van beoefening en ontwikkeling van zijn/haar persoonlijke ijver (P. atapi); van zijn/haar penetrerende aandacht (P. satima); van zijn/haar heldere bewustheid en diep inzicht in de vergankelijkheid van de dingen (P. sampajanna); zonder zich vast te klampen aan wat dan ook in de wereld (P. vineyya loke abhijjhadomanassa).
Door het cultiveren van deze techniek bereikt de beoefenaar direct experiëntieel inzicht en bevrijdt hij/zij zich uit dukkha. Inzicht (wijsheid) leidt ertoe dat de beoefenaar de Vier Edele Waarheden in zichzelf realiseert in zijn drie rotaties en twaalf aspecten. Grosso modo komt het hierop neer dat élk aspect van de Waarheden intellectueel gekend en verstandelijk aanvaard wordt (P. pariyatti); dat deze theorie vervolgens ten gronde in de praktijk gebracht wordt (P. patipatti) en tenslotte dat de dhammanuvatti het resultaat ervan compleet in zichzelf realiseert (P. pativedha).
De Boeddha zegt het zo in de Maha Vedala Sutta:
❛ Iemand die wijsheid bezit, begrijpt wat dukkha is, laat de oorzaak van dukkha los, realiseert de beëindiging van dukkha en cultiveert de weg die leidt naar de beëindiging van dukkha.
Iemand die wijsheid niet bezit, begrijpt niet wat dukkha is, laat de oorzaak van dukkha niet los, realiseert niet de beëindiging van dukkha en cultiveert niet de weg die leidt naar de beëindiging van dukkha.
Het doel van wijsheid is direct experiëntieel inzicht. Het doel is penetrerend inzicht. Het doel is zegevieren (jezelf bevrijden van dukkha).
De twee mentale geestestoestanden wijsheid en bewustzijn hangen met elkaar samen. Ze zijn niet van elkaar te scheiden.
Wat men inziet (begrijpt), daarvan is men zich bewust (ervaart men). Waarvan men zich bewust is (wat men ervaart), dat ziet (begrijpt) men.
Het essentiële verschil tussen beide mentale geestestoestanden is dat wijsheid ontwikkeld en bewustzijn beschouwd moet worden. ❜
