Aandacht en gelijkmoedigheid vormen samen het hart van inzicht. Wees aandachtig én gelijkmoedig, zodat de ware aard van de dingen zichtbaar wordt. Sati + upekkhā = vipassanā. Vipassanā betekent: de dingen zien zoals ze werkelijk zijn, yathā-bhūta. Gelijkmoedige aandacht maakt je tot je eigen meester, je eigen beschermer, zonder hoofd boven je hoofd. Zoals de Boeddha zei in de Dhammapada: ❛ Atta hi attano nātho — Ieder is zijn eigen beschermer. ❜
Wie met open aandacht kijkt, ziet hoe de dingen werkelijk zijn, niet hoe ze verpakt of verkocht worden. Hij/zij ziet de discrepantie tussen vorm en inhoud, tussen schijn en werkelijkheid. Zo kan men ook de wereld rondom zich zien: het besturende land van de machthebbers, het economische land van bedrijven en financiële instellingen, en het zorgende land van de sociale en onderwijzende sector. Elk heeft zijn eigen drijfveren en belangen. Wie helder kijkt, merkt de spanningen tussen deze krachten: de machthebbers die hun macht en privileges willen behouden, het economische land dat winst nastreeft, en het zorgende land dat solidariteit en mededogen koestert.
Wie met stille aandacht leeft, ziet ook wie verdeelt en wie verbindt. Hij graaft dieper door te vragen: wie, wat, waar, waarom, hoe? Zo onderzoekt hij het leven zelf, niet met oordeel, maar met helderheid. Onderzoek met de precisie van een onderzoeker, maar blijf gelijkmoedig en waakzaam. Laat je niet voor enig karretje spannen, vermijd pro’s en contra’s, blijf weg van extremen, en bewandel de middenweg, majjhimā paṭipadā.
Weet dat ook een oorlog of een pandemie tot de aard van de dingen behoort, tot de natuurwet, tot het proces van ontstaan en vergaan, uppāda–vaya–dhamma. En begrijp dat elk verlangen en elke afkeer onvermijdelijk dukkha voortbrengt. Zo ontstaat leven in overeenstemming met de Dhamma—eenvoudig, helder, gelijkmoedig. Een leven als een dhammanuvatti: iemand die de stroom van de Dhamma volgt, zonder strijd, zonder voorkeur, zonder angst.
