Anicca is een belangrijk concept binnen het theravada-boeddhisme. Anicca wordt vertaald als ‘vergankelijkheid’, ‘veranderlijkheid’ of ‘onbestendigheid’. Het is één van de drie kenmerken van het bestaan (P. tilakkhana) die centraal staan in het boeddhistische begrip van de werkelijkheid, naast dukkha (lijden, onbevredigdheid) en anatta (niet-zelf).
Wat betekent anicca ?
- Vergankelijkheid: anicca benadrukt dat alle dingen in het universum voortdurend en onophoudelijk veranderen. Niets blijft hetzelfde, zelfs niet voor één moment. Dit geldt zowel voor materiële als immateriële verschijnselen. Bijvoorbeeld, ons lichaam verandert voortdurend, onze gedachten en emoties komen en gaan, en zelfs bergen eroderen in de loop van de tijd. Anicca herinnert ons eraan dat vastklampen aan iets in een wereld van voortdurende verandering tot lijden leidt.
- Impermanentie: Het concept van anicca onderstreept dat alles wat ontstaat, ook weer verdwijnt. Dit geldt voor het leven zelf; het komt en gaat. Het ontstaat en vergaat. Het beseffen van de impermanentie van alle dingen helpt bij het verminderen van gehechtheid en het begrijpen van de tijdelijke aard van geluk en lijden.
- Onbetrouwbaarheid: anicca impliceert dat alles in de wereld onbetrouwbaar is. Omdat alles voortdurend verandert, kunnen we nooit echt voorspellen wat er zal gebeuren. Wat vandaag waar en waardevol lijkt, kan morgen anders zijn. Dit besef moedigt de dhammanuvatti (de volgeling die leeft conform de leer van de Boeddha) aan om geen belang te hechten aan materieel bezit of omstandigheden, omdat niets uiteindelijk blijvend is.
- Meditatie en inzicht: In het theravada-boeddhisme is het ontwikkelen van inzicht in anicca een belangrijk onderdeel van meditatie. Door aandachtig te observeren hoe gedachten, gevoelens, en fysieke sensaties voortdurend opkomen en verdwijnen, krijgen beoefenaars een dieper begrip van de werkelijkheid zoals die is. Yatha-bhuta. Dit inzicht leidt tot bevrijding uit dukkha en tot ontwaken.
- Loslaten: Het begrijpen van anicca moedigt de dhammanuvatti aan om los te laten en zich niet te hechten aan zaken die onvermijdelijk zullen veranderen. Het verminderen van gehechtheid aan zowel aangename als onaangename ervaringen is een kernaspect van het boeddhistische pad naar bevrijding (nibbana).
Samengevat: anicca is een fundamenteel concept in het theravada-boeddhisme dat de vergankelijkheid, impermanentie en onbetrouwbaarheid van alle dingen benadrukt. Het begrijpen van anicca is van cruciaal belang voor het bereiken van een diepgaand inzicht in de aard van de werkelijkheid en om tot ontwaken te komen.
