Net zoals gedachten over het verleden schimmen zijn van wat ooit was, zijn gedachten over de toekomst slechts wensdromen. Gedachten over verleden en toekomst zijn begoochelingen. Noch het verleden, noch de toekomst zijn plaatsen waar de geest van de dhammanuvatti wil vertoeven.
De tandem verleden & toekomst leidt respectievelijk naar gepieker (P. kukkucca) en rusteloosheid (P. uddhacca). Dit tweespan is één van de Vijf Hindernissen (P. panca nivarana) die de contemplatieve beoefening van de beoefenaar verhinderen en hem/haar/hen beletten tot bevrijding uit dukkha te komen. (1) Gepieker en rusteloosheid staan haaks op een rustige, uitgebalanceerde geest.
Gepieker of wroeging (P. kukkucca) komt voort uit berouw voor zaken uit het verleden, die men al dan niet intentioneel gedaan heeft. Gepieker om het verleden is niet heilzaam. Niemand kan verbeteren of veranderen wat in het verleden gebeurd is. Wat gedaan is, is gedaan.
Rusteloosheid (P. uddhacca) heeft—het woord zegt het zelf—onrust als eigenschap. Door onrust wordt stabiliteit en harmonie verminderd, mogelijk zelfs vernietigd. De oorzaak van rusteloosheid ligt in een focus op de toekomst.
De Boeddha raadt de dhammanuvatti aan om aandachtig te observeren wat de werkelijke reden is voor dit gepieker en deze rusteloosheid. En vooral om de nutteloze relevantie ervan te beschouwen: the past is history, the future is mystery.
Als de futiliteit van dit gepieker en deze rusteloosheid duidelijk wordt, komen de wortels ervan aan de oppervlakte: de gehechtheid aan het ‘ik’, ‘mij’, ‘mijn’.
Laat je niet meeslepen door gedachten die gepieker of rusteloosheid veroorzaken. Wees wijs. Veranker je geest niet in het verleden. Laat je niet gijzelen door de toekomst. Leef in het heden. In dít moment. In élk moment.
De Boeddha benadrukt dat het heden de enige plaats is waar de geest van de beoefenaar dient te verblijven. Het heden is de enige plaats die wérkelijk is. Al de rest is begoocheling, illusie, maya. Het heden is de enige plaats waar de beoefenaar tot zelfrealisatie (P. nibbana) kan komen.
________
(1) Dat de Boeddha een enorm belang hecht aan de vernietiging van de Vijf Hindernissen blijkt uit het feit dat deze Panca Nivarana een integraal onderdeel uitmaken van de (Maha) Satipatthana Sutta, namelijk in het gedeelte van de dhammanupassana. Ook in diverse andere sutta’s van de Pali-canon wordt het belang van de vernietiging van de Vijf Hindernissen benadrukt.
