Inzicht kan niet voortkomen uit het gewone denken. Volgens de Boeddha is ons verstand niet te vertrouwen wanneer het gaat om het doorgronden van de diepste aard van het bestaan. Ons denken is immers begrensd door dualiteit: het verdeelt de ervaring in tegenstellingen, hanteert concepten, en bouwt voort op geheugen en verwachting.
Wat de Boeddha aanduidt als bevrijding, is het ongeconditioneerde (asaṅkhata): dat wat niet ontstaan is, niet samengesteld is, en dus ook niet onderhevig aan verval of dood. Het is niet iets wat bedacht kan worden, noch iets wat opgeroepen wordt door wilskracht.
Daarom wijst de Boeddha op het belang van directe ervaring (paccanubhoti)—een helder gewaar zijn dat stil is, ongekunsteld, en vrij van conceptualisering. Denken kan richting geven, maar moet uiteindelijk worden losgelaten.
Pas in die open stilte wordt het ongeconditioneerde toegankelijk, als dat wat niet gekend wordt door denken, maar door loslaten.
